نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

چکیده

در اوایل سدة سوم پیش از میلاد و روزگاری که با فروپاشی قدرت هخامنشی، حکومتی بیگانه زمام امور را در دست گرفته بود، قومی ایرانی از مناطق شرقی ایران زمین برخاسته و حکومتی ایرانی برپا داشت. از ویژگی‌‎های این حکومت که با عنوان پارتیان/ اشکانیان شناخته می‌شوند، هنر جنگجویی و مرزبانی بود که سبب گردید در تاریخ ایران، دورانی با عنوان عصر پهلوانی و حماسی آغاز گردد. بدین سان مسئلة اصلی در این پژوهش بر این مبنا است که اشکانیان به‌عنوان میراث‌داران دولت هخامنشی و دولتی ایرانی چه نگرشی به قلمرو و مرز داشته‌ و برای حفظ حدود و ثغور کشور، چه اقداماتی انجام داده‌اند و عملکرد ایشان در این زمینه، سبب وقوع چه رخدادهایی در تاریخ ملی (اساطیری) ایران گردیده است. در این راستا با بررسی منابع تاریخی و روایات ملی و بر مبنای توصیف و تحلیل اسناد و مدارک موجود، از جمله دستاوردهای پژوهشِ حاضر آن است که اشکانیان در تقسیمات کشوری و برخی عناوین حکومتی به شیوة هخامنشیان عمل کرده و در پاسداری از قلمرو از شگردهای آنان بهره برده‌اند؛ بنابراین، افزون بر استقرار اقوام جنگجو در مرزها به‌عنوان مرزبانان،  عملکرد ایشان در حراست از قلمرو سبب گردید که برخی شهریاران اشکانی را در تاریخ اساطیری ایران در نقش پهلوانان مشاهده کنیم؛ پهلوانانی که در پاسداری از مرزها شهره گشته و بزرگ‌ترین خویشکاری آنان «مرزبانی/ Marz(o)bān» قلمداد می‌گردد که عنوان و سِمَتی است که از ابداع اشکانیان به شمار می‌رفت.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Parthians’ performance in Guarding the borders (Mythological-Historical Marzbānān)

نویسنده [English]

  • hamid kavyani pooya

History department, Shahid Bahonar University of Kerman, Iran.

چکیده [English]

In early 3rd century B.C., when a foreign government ruled over the country after the fall of the Achaemenid Empire, an Iranian ethnic group from Eastern Iran was rose to power and established an Iranian government. Some of the characteristics of The Arcasids or the Parthian Government was the art of warfare and protecting the borders, which caused the advent of a heroic and epic era in Iranian history. Thus, with this in mind, the main question of this study is what viewpoint did the Parthians, as inheritors of the Achaemenid and Iranian Empire, had about territory and border and what measures they took to protect the country borders and what consequences their performance had in the national (mythological) history of Iran.
For this purpose, through studying historical sources and national narratives and based on the description and analysis of the existing documents, one of the findings of this study is that in some state divisions and some government titles, the Parthians acted in the manner of the Achaemenids and made use of some of their techniques in protecting their territory. So, in addition to the settlement of warrior tribes on the borders as marzbānān (border guards), and their performance in protecting the territory could be the reason we see some of Parthian kings in the role of heroes in the mythological history of Iran; Heroes who became famous for protecting the borders and whose biggest role is considered to be marzbān, a title and position given by the Parthians for the first time.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Border
  • Territory
  • Parthians
  • Border guarding
  • Myths
ابن‌بلخی. (1385). فارسنامه. تصحیح گای لسترنج و نیکسون. تهران: اساطیر.
استرابو. (1370). جغرافیای استرابو. ترجمۀ همایون صنعتی‌زاده. تهران: بنیاد موقوفات افشار.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان. (1371). دارالتیجان فی تاریخ آل بنی‌اشکان. ج 2. به کوشش نعمت احمدی. تهران: انتشارات اطلس.
انوری، حسن. (1389). «ایران در شاهنامه»، مجلۀ فرهنگی و هنری بخارا. س 13، ش 2، (شمارة پی در پی 77-78)، صص 32- 42.
برایان، پیر. (1395). از کوروش تا اسکندر. ترجمۀ ژیلا فاضل و دیگران. تهران: انتشارات طلایه.
بریان، پی‌یر. (1381). امپراطوری هخامنشی. ترجمۀ ناهید فروغان. ج 2. تهران: انتشارات فرزان روز، قطره.
بلعمی. ابوعلی محمد. (1385). تاریخ بلعمی (تکلمه و ترجمه تاریخ طبری). تصحیح محمد تقی بهار. به کوشش محمد پروین گنابادی. تهران: زوّار.
بیوار، ا.د.ه (1373). «تاریخ سیاسی ایران در دورة اشکانیان».{در} «تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان». پژوهش دانشگاه کمبریج. ج3. قسمت اوّل. تهران: امیرکبیر.
پلوتارخ. (1380). یونانیان و ایرانیان. ترجمۀ احمد کسروی. تهران: نشر جامی.
پیرنیا، حسن. (1381). تاریخ ایران باستان. ج 3. تهران: دنیای کتاب.
پیگولوسکایا، ن. (1346). تاریخ ایران (از دوران باستان تا سدۀ هجدهم). ترجمۀ کریم کشاورز. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
پیگولوسکایا، ن. (1387). شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان. ترجمۀ عنایت‌الله رضا. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
تفضلی، احمد. (1378). تاریخ ادبیات پیش از اسلام. تهران: سخن.
توین‌بی، آرنولد. (1379). جغرافیای اداری هخامنشیان. ترجمۀ همایون صنعتی‌زاده. تهران: بنیاد موقوفات افشار.
جاماسب‌جی دستور منوچهر جی‌جاماسب-آسانا. (1371).«در خت آسوری». متون پهلوی. گزارش سعید عریان. تهران: کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.
حسابی، محمود. (1380). ﻧﺎمﻫﺎی اﻳﺮاﻧﻲ. ﺗﻬﺮان: وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷـﺎد.
زرﺷــﻨﺎس، زﻫــﺮه. (1384). ﻣﻴﺮاث ادﺑﻲ رواﻳﻲ در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن. ﺗﻬــﺮان: دﻓﺘــﺮ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ.
عریان، سعید (1382). راهنمای کتیبه‌های ایرانی میانه (پهلوی-پارتی). تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه).
غروی، علی. (1354) «قلمروخاندان رستم، تحقیقی دربارۀ برخی از سرزمین‌های مرزی ایران و هند بر مبنای شاهنامۀ فردوسی». دورۀ 14، ش 158، صص 18-26.
فردوسی، ابوالقاسم. (1385). شاهنامه. بر اساس نسخۀ ژول مل. تهران: انتشارات الهام.
فضایی، یوسف. (1369). «بحثی از شاهنامۀ فردوسی و شخصیت رستم دستان- پهلوان». مجلۀ چیستا. ش 74 و 75، صص 525-546.
قرشی، امان‌الله. (1380). ایران نامک (نگرشی نو به تاریخ و نام ایران). تهران: هرمس.
ﻛﻮﻳـﺎﺟﻲ، جهانگیر. (1380). ﺑﻨﻴﺎدهای اﺳـﻄﻮره و ﺣﻤﺎﺳۀ اﻳﺮان. ﺷــﺎﻧﺰده ﮔﻔﺘــﺎر در زﻣﻴﻨـــۀ اﺳـــﻄﻮره‌ﺷﻨﺎﺳـــﻲ و ﺣﻤﺎﺳـــﻪﭘﮋوﻫـــﻲ ﺳﻨﺠـــﺸﻲ. ﮔـﺰارش و وﻳـﺮاﻳﺶ ﺟﻠﻴـــﻞ دوﺳﺘﺨﻮاه. ﺗﻬﺮان: آﮔﺎه.
کاویانی پویا، حمید. (1394). «ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻔﻬﻮم ﻗﻠﻤﺮو و اﻫﻤّﯿﺖ ﻣﺮز و ﻣﺮزداری در دوران ﻣﺎد و ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﯽ». جستارهای تاریخی. ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ. س 6. ش2، صص 44-66.
کریستن‌سن، آرتور. (١٣٧9). ایراندرزمانساسانیان. رشید یاسمی. تهران: دنیای کتاب.
کریستن‌سن، آرتور. (1314). وضع ملت و دولت در دربار دورۀ شاهنشاهی ساسانی. ترجمۀ مجتبی مینوی. تهران: نشر کمیسیون معارف.
کریمان، حسین. (1349). ری باستان. ج 2. تهران، انجمن آثار ملى.
کوک، مانوئل. (1384). «ظهور هخامنشیان و بنیانگذاری امپراتوری هخامنشی».{در} «تاریخ ایران دورة هخامنشیان» از مجموعة تاریخ کمبریج. ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر. تهران: جامی.
گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک ابن محمود. (1363). زینالاخبار. تحقیق عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب.
گیرشمن، رومن. (1385). ایران از آغاز تا اسلام. ترجمۀ محمود بهفروزی. تهران: جامی.
لوکونین، ولادیمیر. (1384). تمدن ایران ساسانی. ترجمۀ عنایت‌الله رضا. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
لوکونین، و.گ. (1377). «نهادهای سیاسی، اجتماعی و اداری: مالیاتها و بازرگانی».{در} «تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان». پژوهش دانشگاه کمبریج. ج 3. قسمت دوم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
کالج، مالکوم. (بی‌تا). تاریخ اجتماعی پارتیان. ترجمۀ مسعود رجب‌نیا. تهران: دنیای کتاب.
مسعودی، ابو الحسن على بن حسین. (1365). التنبیه و الإشراف. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى.
مشکور، محمدجواد. (1350). پارتی‌ها. تهران: دانشسرای عالی.
ﻣﻌﻴﻦ، ﻣﺤﻤﺪ. (1353). ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﻴﻦ. ج 2. ﺗﻬﺮان: اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ.
مکنزی، دیوید نیل. (1388). فرهنگ کوچک زبان پهلوی. ترجمۀ مهشید میرفخرایی. تهران: پژوهشگاه علوم ­انسانی ­و مطالعات فرهنگی.
داندامایف، محمد. آ. (1381). تاریخ سیاسی هخامنشیان. ترجمۀ خشایار بهاری. تهران: نشر کارنگ.
دیاکونف، میخایل میخائیلوویچ. (1351). اشکانیان. ترجمۀ کریم کشاورز. تهران: انتشارات پیام.
دیاکونف، میخایل میخائیلوویچ. (1383). تاریخ ماد. ترجمۀ کریم کشاورز. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
 دیاکونــوف، ای. م؛ لیوشــیتس، و. آ. (13۸3).کتیبه‌های اشـکانی نیسا (اســناد اقتصادی). ترجمـۀ شـهرام حیدرآبادیــان، تهــران: کلام شــبدا.
میرعابدینی، سید ابوطالب. (1388). فرهنگ اساطیری- حماسی ایران به روایت منابع بعد از اسلام. ج 2. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
 نامۀتنسربهگشنسپ. (1354). تصحیح مجتبی مینوی. با همکاری محمداسماعیل رضوانی. تهران: خوارزمی.
نفیسی (ناظم‌الاطباء)، علی‌اکبر. (1355). فرهنگ نفیسی. ج‌1. تهران: انتشارات کتابفروشی خیام.
ودیعی، کاظم. (1353). مقدمه‌ای بر جغرافیای انسانی ایران. تهران: دانشگاه تهران.
ورستاندیک، آندره. (1386). تاریخ امپراتوری اشکانیان. ترجمۀ محمود بهفروزی. تهران: نشر جامی.
ولسکی، یوزف. (1383). شاهنشاهی اشکانی. ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر. تهران: ققنوس.
ویدن گرن. گئو. (1377). «منابع تاریخ پارتیان و ساسانیان»،{در}«تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان». پژوهش دانشگاه کمبریج. ج 3. قسمت دوم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
یارشاطر، احسان. (1373). «حضور یونانیان در ایران» {در}«تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان». پژوهش دانشگاه کمبریج. ج 3. قسمت اوّل. ترجمۀ حسن انوشه. تهران: انتشارات امیرکبیر.
هردوت. (1386). تواریخ. ترجمۀ وحید مازندرانی. تهران: دنیای کتاب.
Bailey,H.w, (1930)."To The zamas-Namak I".vol.6. In: Bulletin of The school of oriental and African studies (BSOAS).
Dabrowa, Edward, (2007). The Parthian Kingship.Journal History of the Ancient Near East. Concept of kingship in Antiquity. vol 11, Held in Pad ova.
Herodian (1970). History of the Empire. Vol.II (Books 5-8). Loeb Classical Library (No.455). London and New York.
Kent, Roland. (1953.(Old Persian. grammar, texts, lexicon, New Haven: American Oriental Societ.
Ouseley, William. (1823). Travels in various countries of the East. more particularly Persia. Publisher: London: Rodwell and Martin.
Rawlinson,George. (1976).The six great oriental monarchy. New Yourk, (DOD, meand, company), reprint Edition.
Richard N. Frye. (1965). History of civilization the heritage of Persia. Second impression. London: Weidenfeld and Nicolson 20 New bond street.
Sellwood, David. (1965). Wroths unknown Parthian king. Numismatic Chronicle. tome/ser. 7, vol. 5, p. 113-135
Taffazoli, Ahmad, Hanaway. W. L(1992). “Araš”, Vol. II, Fasc. 3. new York. EncyclopaediaIranica. pp. 266-267.
Wenke.J.Robert.(1981).”Elemaeans, Parthians and the Evoulution of Empires in Southwestern Iran”. Journal of American Oriental Society 101/3. p;303.
Werner, sundermann. (1990),"BIDAXS", Ehsan yarshater (ed),Encyclopaedia Iranica, vol,IV,Routledge & kegan paul,London & New york,
Wiesehöfer, Josef.(2001). ANCIENT PERSIA from 550 BC to 650, AD,Translated By: Azizeh Azodi, I.B.Tauris Publishers,London & Newyork.