نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

چکیده

پیدایش ادبیات حماسی مانند هر نوع ادبی دیگر، ارتباطی مستقیم با زمینه‌های اجتماعی دارد. خیزش سربداران یکی از پرشورترین تحولات اجتماعی در تاریخ ایران است؛ به طوری که به تأثیر از موفقیت‌های آن، خیزش‌های متعددی در همان دوران علیه حاکمان ستمگر به راه افتاد. وجود جریان حماسه‌سرایی در روزگار نهضت سربداران از یک سو و وجود عواملی نظیر رهبران پهلوان‌منش و تودۀ ‌برانگیخته از ظلم حکام از سوی دیگر، این نهضت را مستعد روایت حماسی گرداند؛ اما با وجود این مؤلفه‌ها، روایتی حماسی از آن نهضت در تاریخ ادبیات به عمل نیامد. در این مقاله، ضمن ذکر مفصل زمینه‌ها و مؤلفه‌های حماسی نهضت سربداران، دلایل عدم وجود حماسه‌سرایی دربارۀ آن نهضت بررسی و تحلیل شده‌است. طبق بررسی صورت گرفته در این نوشتار، عوامل درونی‌ای نظیر ساختار مشغله‌ساز رهبری سربداران و نداشتن اصالت فرهنگی و برخی عوامل بیرونی، نظیر پیدایش سلسله‌های گسترده و حاکمان برتر، که موجب کم‌فروغی نهضت سربداران شدند، در این مورد مؤثر بوده است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Sarbedaran Movement and the Lack of an Epic Narrative about it

نویسنده [English]

  • . .

.

چکیده [English]

The emergence of epic literature like any other literary type has a direct relation with social grounds. The uprising of Sarbedaran (the Union of Iranian Communists) forms one of the most fervent and influential social upheavals in the Iranian history, so that its triumph was followed by a number of other uprisings against despots in the same era. The existence of epic narrative at the time of Sarbedaran Movement, in one hand, and factors such as heroic leaders and the peasants infuriated by the rulers’ oppression, on the other hand, made the movement suitable for epic narrative. However, despite the presence of these elements, there is no epic narrative about it in the history of literature. In this paper, in addition to offering epic grounds and elements of Sarbedaran movement in the reasons for the lack of epic narrative about it has been investigated and analyzed. According to the investigation made in this study, internal factors, such as the disorderly structure of Sarbedaran leadership and the lack of their cultural authenticity, and some other external factors such as the emergence of extended dynasties and superior rulers, which caused this movement to lose its importance, had a role in the lack of epic narrative about this movement.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Epic narrative
  • Sarbedaran movement
  • Epic elements
 آملى،‏ اولیاء‌الله. (1348). تاریخ رویان‏. تصحیح منوچهر ستوده. تهران: بنیاد فرهنگ. ‏
آژند، یعقوب. (1387). «شاهنامه‌نگاری در مکتب شیراز (855-700)». مجلۀ فرهنگ مردم. س 7، ش 24و 25، صص 84-98.
آهنچی، آذر. (1384). «بررسی عوامل مؤثر در نخستین مرحله از جنبش سربداران خراسان تا تشکیل دولت». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. دورۀ 56، ش 2(176)، صص117-138.
ابن‌بطوطه. (1376). سفرنامۀ ابن‌بطوطه. ترجمۀ محمدعلی موحد. 2 جلد. تهران: طرح نو.
اسکارپیت، روبر. (1374). جامعه‌شناسی ادبیات. ترجمۀ مرتضی‌کتبی. تهران: سمت.
 اقبال آشتیانى،‏ عباس. (1384). تاریخ مغول‏. چاپ 8. تهران: امیرکبیر.
 بیانی، شیرین. (1371). دین و دولت در عهد مغول. 3 جلد. تهران: نشر دانشگاهی.
پرایس، کریستین. (1353). تاریخ هنر اسلامی. ترجمۀ مسعود رجب‌نیا. تهران: امیرکبیر.
پطروشفسکی، ای، پی. (1351). نهضت سربداران خراسان. ترجمۀ کریم کشاورز. تهران: پیام.
 پیگولوسکایا و دیگران. (1363). تاریخ ایران از دوران باستان تا سدۀ هجدهم. ترجمۀ کریم کشاورز. تهران: پیام.
 جوینى‏، علاءالدین عطاملک. (1385). تاریخ جهانگشای جوینی. به سعی و اهتمام محمد قزوینى.‏ 3 جلد. چاپ 4.‏ تهران: دنیاى کتاب.
حافظ‌ابرو، عبدالله‌بن لطف‌الله. (1380). زبدۀ التواریخ. به تصحیح سیدکمال حاج‌سیدجوادى.‏ 4 جلد. تهران: ‏سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
خوافی، فصیح احمدبن جلال‌الدین‌محمد. (1339). مجمل فصیحی.. تصحیح محمود فرخ. 3 جلد. مشهد: باستان.
خواندمیر، غیاث‌الدین‌بن همام‌الدین. (1332). حبیب‌السیر.  4جلد. تهران: خیام‏.
 دولتشاه سمرقندی. (1337). تذکرۀ الشعرا. تصحیح محمد عباسی. تهران: بارانی.
رستگار فسایی، منصور. (1387). «حماسه‌سرایی در ایران پس از حملۀ مغول تا ظهور صفویان». آینۀ میراث. س6، ش 2، پیاپی 41،  صص5-22.
روحانی، سیدکاظم. (1369). «انعکاس نهضت سربدران در جهان اسلام». کیهان اندیشه. ش30، صص95-120.
­ روحانی، سیدکاظم.  (1368). «تحلیلی بر نهضت سربداران». کیهان اندیشه. ش 27، صص 90-108.
 زرین‌کوب، عبدالحسین. (1343). ارزش میراث صوفیه. تهران: انتشارات آریا.
 زمچی‌اسفزاری، معین‌الدین محمد. (1338). روضات الجنات. به تصحیح کاظم امام. 2 جلد. تهران: دانشگاه تهران.
سمرقندى، کمال‌الدین عبدالرزاق. ‏(1383). مطلع سعدین و مجمع بحرین‏. به تصحیح عبدالحسین نوایى. 4 جلد. تهران: ‏پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى.‏
شبانکاره‌اى، ‏محمدبن‌على. (1381). مجمع‌الانساب. به تصحیح میرهاشم محدّث. تهران:‏ امیرکبیر.
شیری، قهرمان. (1388). «سبک هندی مظهر مقاومت منفی». فصلنامۀ زبان و ادب پارسی. ش41، صص 65-82.
 صفا، ذبیح‌الله. (1378). تاریخ ادبیات در ایران‏. 8 جلد. تهران: فردوس.‏
صفری، جهانگیر؛ حسینی، سیدمجتبی. (1387). «گزاره­های ناسازگار در تاریخ جهانگشای جوینی». پژوهشنامۀ علوم انسانی. ش 57، صص 197-216.
طبری، احسان. (1348). برخی بررسی‌ها دربارۀ جهان‌بینی‌ها و جنبش‌های اجتماعی در ایران. بی‌جا: بی‌نا.
فضلی‌نژاد، احمد. (1392). «بازنمایی سیمای کیانیان در تاریخ‌نگاری و حماسه‌سرایی دورۀ ایلخانیان». فصلنامۀ تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری دانشگاه الزهرا. س 23. ش 12، صص149-179.
قزوینی‌رازی، عبدالجلیل‌بن ابی‌الحسین. (1358). النقض معروف به بعض مثالب النواصب فی نقض «بعض فضائح الروافض». به اهتمام میرجلال الدین حسینی ارموی محدّث. تهران: انجمن آثار ملی.
متینی، جلال. (1383). «حمدالله مستوفی و نخستین ویرایش شاهنامه». ایرانشناسی. ش 4.
مرتضوی، منوچهر. (1336). «تصوّف در دورۀ ایلخانیان». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. ش 42، صص297-337.
مرتضوی، منوچهر. (1341). «مقلّدین شاهنامه در دورۀ مغول و تیموری و تاریخ منظوم شمس‌الدین کاشانی». نشریۀ دانشکدۀ ادبیات تبریز. س 14. ش61 ، صص141-175.
مرعشى، ‏سید ظهیرالدین‌بن سیدنصیرالدین. (1345). تاریخ طبرستان و رویان و مازندران‏. تصحیح محمدحسین تسبیحى‏. تهران: ‏مؤسسه مطبوعاتى شرق‏.
­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­  مستوفی، حمدالله. (1362). نزهۀ‌القلوب. به اهتمام گای لسترنج. تهران: دنیای کتاب.
میرخواند، محمدبن خاوندشاه‌بن محمود. (1380). تاریخ روضۀ الصفا فی سیره الانبیا و الملوک و الخلفا. تصحیح جمشید کیان­فر. تهران: اساطیر.
همدانی، رشیدالدین فضل‌الله. (1364ق). مکتوبات رشیدی. به اهتمام محمد شفیع. پنجاب: بی‌نا.