نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

زبان و ادبیات فارسی.دانشگاه شهید باهنر کرمان

10.22103/jrl.2023.22121.2899

چکیده

یکی از موضوعات قابل‌توجّه در متون عرفانی، بررسی روابط عرفا با حاکمان زمانه و چگونگی برخورد با آنان است. در بادی امر به نظر‌ می‌رسد که عرفا با سیاست بیگانه‌اند و عرفان که از مقولۀ معنا، کشف و شهود، خلوت و خلسه است، با سیاست که پدیده‌ای بیرونی، عمومی، اجتماعی و مرتبط با زندگی و معیشت انسان‌هاست؛ قابل جمع نیست و رابطه‌ای بین معنویت‌گرایی و عرفان با سیاست‌ورزی وجود ندارد. بررسی متون عرفانی نشان‌ می‌دهد که علاقه‌مندی عارفان به سرنوشت انسان و سعادت و شقاوت او که به گونه‌ای با شیوۀ ادارۀ کشور مرتبط است، آنها را به واکنش در برابر سیاست و حکومت واداشته است. بسیاری از بزرگان عرفان در آثار خود به پایداری سیاسی پرداخته و دیدگاه خود را نسبت به مسائل سیاسی و گردانندگان حکومت بیان نموده‌اند. مؤلّفه‌هایی چون: توصیه حاکمان به عدالت‌ورزی، ستم‌ستیزی، انتقاد از حاکمان، حق‌گویی در برابر حاکمان ظالم و پایداری در برابر قدرت‌های حاکم، بیانگر نقد و اعتراض به رفتار حاکمان و پایداری سیاسی عرفا می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigation and Analysis of the Idea of Resistance in Mystical Prose Texts from the Fifth Century to the Seventh Century of Hijri

نویسنده [English]

  • tahere eftekhari

Bahoar university

چکیده [English]

One of the notable topics in mystical texts is the investigation of the relationship between mystics and the rulers of the time and how to deal with them. It seems that mystics are alien to politics, and mysticism, which is from the category of meaning, discovery and intuition, solitude and trance, cannot be collected with politics, which is an external, general, social phenomenon and related to the life and livelihood of humans; there is no relationship between spirituality and mysticism and politics. The examination of mystical texts shows that mystics' interest in the destiny of man and his happiness and misery, which is somehow related to the way of running the country, has made them to react against politics and government. Many of the elders of Mysticism (Erfan) have addressed political resistance in their works and expressed their views on political issues and government leaders. Regarding elements such as recommending rulers to justice and being anti-tyranny, criticizing rulers, telling the truth against tyrannical rulers, resistance against ruling powers, expressing criticism and objection to the behavior of rulers and the political resistance of mystics, the fifth century is considered as one of the eventful and influential centuries. Political developments and social conflicts provided the ground for the activity of mystics and Sufis. The establishment of schools of religious sciences, and the spread of monasteries and mystical writings caused the spread of Sufism. The period between the fifth century and the whole of the sixth century and the beginning of the seventh century is the most important period of activity of mystics in Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mysticism
  • Sustainability
  • Criticism
  • Persian prose
-آشوری، داریوش. (1366). دانشنامه سیاسی، چ اول، تهران: سهروردی.
-ایلانلو، مژگان. (1384). گفتگوهایی دربارۀ عرفان و انسان امروز، ج1، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
-باستانی پاریزی، محمد ابراهیم (1373). سلجوقیان و غز در کرمان چ اول، تهران: کورش.
-بشیریه، حسین. (1385). جامعه‌شناسی سیاسی، چ دوازدهم، تهران: نی.
-پارسانیا، حمید. (1386). عرفان و سیاست، قم: بوستان کتاب.
-پطروشفسکی، ا، پ،. (1366). تاریخ اجتماعی- اقتصادی ایران، در دورۀ مغول، ترجمۀیعقوب آژند، تهران: اطّلاعات.
-توسّلی، غلام‌عباس. (1380). جامعه‌شناسی دین، تهران: سخن.
-جامی، عبدالرحمان،(1370).نفحات‌الانس من حضرات‌القدس، به تصحیح محمود عابدی، تهران: اطلاعات.
-چهرقانی، رضا. (1396). «ادبیات پایداری در ایران، بازشناسی مؤلفه‌ها، فرصت‌ها و چالش‌ها.»، ادبیّات پارسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال هفتم، ش دوم، صص1-33.
-حسام‌پور، سعید و حاجبی، احمد. (1387). «سهم ادبیّات پایداری در کتاب‌های درسی»، در مجموعه مقالات اوّلین کنگره ادبیّات پایداری، به کوشش احمد امیری خراسانی، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌‌های دفاع مقدّس.
-حسین‌پور، علی. (1384). «سلاطین عزلت (رویگردانی عارفان از حاکمان و رویکرد به مردم)»، نشریه مطالعات عرفانی، شماره دوم، زمستان، صص 41-61.
-رازی، نجم‌الدّین. (1380). مرصاد العباد من المبدأ الی المعاد، به تصحیح محمّد امین ریاحی، تهران : انتشارات علمی و فرهنگی.
-رازی، نجم‌الدّین. (1381). مرموزات اسدی در مزمورات داوودی، با مقدّمه و تصحیح محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
-راوندی، محمّد بن علی بن سلیمان. (1364). راحه‌الصدور و آیه‌السرور در تاریخ آل سلجوق، تصحیح محمّد اقبال، با حواشی و فهارس مجتبی مینوی، چ دوم، تهران: امیر کبیر.
-ریتر، هلموت. (1376). دریای جان، ترجمه عباس زریاب خویی و مهرآفاق بایبردی، ج 1، تهران: الهدی.
-زرین‌کوب، عبدالحسین. (1373). پله پله تا ملاقات خدا، چ هفتم، تهران: علمی.
-زرین‌کوب، عبدالحسین. (1377). ارزش میراث صوفیه، چ هشتم، تهران: امیر کبیر.
-سجّادی، ضیاءالدین. (1372). مقدمه‌ای بر عرفان و تصوّف، تهران: سمت.
-سعدی، مصلح‌الدّین. (1372). کلّیات، به تصحیح محمّدعلی فروغی،چ هشتم، تهران: جاویدان.
-سنگری، محّمدرضا. ( 1383). «ادبیّات پایداری»، شعر، شمارۀ 3.
-صفا، ذبیح‌الله. (1367). تاریخ ادبیّات در ایران، ج 2، چ هشتم، تهران: فردوس.
-طباطبایی، جواد. (1383). زوال اندیشه سیاسی در ایران: گفتاری در مبانی نظری انحطاط ایران، چ پنجم، تهران: کویر.
-طباطبایی، جواد. (1385). خواجه نظام‌الملک، چ دوم، تهران: ستوده.
-عطّار، فریدالدین. (1380). تذکره‌الاولیاء. تصحیح محمّد استعلامی، چ12، تهران: زوار.
عین القضات همدانی. (1362). نامه‌های عین القضات همدانی تصحیح عفیف عسیران، عفیف و علی نقی منزوی. تهران: منزوی.
-غزّالی، ابوحامد امّام محمّد. (1362). مکاتیب فارسی (فضائل الانام من رسائل حجه الاسلام). تصحیح عبّاس اقبال، چ دوم، تهران: امیر کبیر.
غزّالی، ابوحامد امّام محمّد. (1367). نصیحه‌الملوک، تصحیح جلال‌الدین همایی، چ چهارم، تهران: هما
غزّالی، ابوحامد امّام محمّد. (1383). کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوجم، ج 1، چاپ ششم، تهران: علمی و فرهنگی.
-قشیری، ابوالقاسم. (1367). ترجمه رساله قشیریه، به تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، چ سوم، تهران: علمی و فرهنگی.
-قطب‌الدین شیرازی، محمود بن مسعود. (1389). درّه‌التاج، به کوشش مهدخت بانو همایی، تهران: اختران.
-لوئیزان، لئونارد. (1379). فراسوی ایمان و کفر، مترجم مجد‌الدّین کیوانی، چ اول، تهران: مرکز.
-محمّد بن‌ منوّر. (1381). اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید، تصحیح محمّدرضا شفیعی کدکنی، 2 جلد،چ پنجم،  تهران: آگاه.
-معین. محمّد. (1388). فرهنگ فارسی.تهران: امیرکبیر.
- مولوی، جلال الدّین محمّد. (1369). فیه ما فیه، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، چ ششم، تهران: امیر کبیر.
-مونتسکیو، شارل. (1322). روح‌القوانین، ترجمه علی‌اکبر مهتدی، تهران: چاپخانه مجلس.
-میر‌صادقی، جمال. (1377). واژه‌نامۀ هنر داستان‌نویسی، تهران: کتاب مهناز.
- نسفی، عزیزالدین. (1381). انسان کامل، به کوشش محمودرضا اسفندیار، تهران: اهل قلم.
- نسفی، عزیزالدین. (1382). زبدة الحقایق، تصحیح، مقدمه و تعلیقات از حق‌وردی ناصری، چ دوم، تهران: طهوری.
-نسفی، عزیزالدین. (1379). بیان‌التنزیل، تصحیح و تعلیق از علی اصغر میر باقری فرد، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
-نظام‌الملک، حسن بن‌علی. (1372). سیاست‌نامه، به تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران: اساطیر.
-هجویری، ابوالحسن علی‌بن عثمان. (1371). کشف‌المحجوب، به تصحیح والنتین ژوکوفسکی، با مقدمه قاسم انصاری، چ دوم، تهران: طهوری .