وجه حماسی در شعر دفاع مقدس با تکیه ‌بر سروده‌های محمدرضا عبدالملکیان و عبدالجبار کاکایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجو

2 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اراک، دانشیار

3 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اراک

چکیده

ادبیات پایداری شاخه­ای از ادبیات معاصر ایران  است که با رویدادهای مهم تاریخ معاصر از جمله انقلاب مشروطه، انقلاب اسلامی و هشت سال­ جنگ تحمیلی گره­ خورده ­است. اما بی­گمان، هشت سال دفاع مقدس بیشترین و گسترده­ترین آثار ادبی را در حوزۀ ادبیات پایداری، برای ادبیات فارسی به ارمغان آورده است. بدیهی است که در هر حمله­ای که به خاک یک کشور می­شود؛ مقاومت و دفاع نیز در برابر آن شکل می‌گیرد. در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، مردم کشورمان جلوه­های حماسی گوناگون و عمیقی از این مقاومت و دفاع را پدید آوردند که شرح و توصیف آن در آثار گوناگون هنری و ادبی از جمله شعر آمده ­است. این اشعار که اغلب وجه و رویکردی حماسی دارند به نام شعر دفاع مقدس شناخته می­شوند. در این مقاله نمادهای وجه حماسی و مفاهیم برخاسته از آن در اشعار دفاع مقدس عبدالجبار کاکایی و محمدرضا عبدالملکیان بررسی گردید. عبدالجبار کاکایی و محمدرضا عبدالملکیان در اشعار دفاع مقدس خود افزون بر تشریح و توصیف فضای جبهه­ها و فداکاری مردم و رزمندگان، به تبیین آرمان دفاع مقدس و شهدا نیز پرداخته­اند. همچنین در کنار بُعدِ ستایشی، به نکوهش و نقد کسانی پرداخته­اند که راه شهدا و آرمان آنان را فراموش کرده و گرفتار امور دنیوی شده­اند. این پرداخت در شعر دفاع مقدس دو شاعر نام برده، با رویکرد حماسی انجام شده است. یعنی ویژگی­ها و ساختار نوع ادبی حماسه را ندارد اما از منظر درون­مایه و سیاق سخن، از وجه حماسی برخوردار است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The epic aspect in the poem of holy defense based on the poems of Mohammad Reza Abdul Malikian and Abdul Jabbar Kakai.

نویسندگان [English]

  • Mohammad Meskini 1
  • Hassan Haidry 2
  • mohsen zolfaghari 3
1 Student
2 Professor of Persian literature of Arak university
3 Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Arak University
چکیده [English]

Objective: The eight years of Sacred Defense have resulted in creating the most extensive literary works in the field of resistance literature in Persian literature. In the imposed war of Iraq against Iran, the people of our country created various and profound epic manifestations of resistance and defense, which have been described in various artistic and literary works, including poetry. These poems, which often have an epic aspect and approach, are known as the poetry of Sacred Defense. In this article, symbols of the epic aspect and concepts arising from it in the poetry of Sacred Defense by Abdoljabbar Kakaei and Mohammad Reza Abdolmalekian are examined.
Methods: This research is based on eight poetry books by Abdoljabbar Kakaei and six poetry books by Mohammadreza Abdolmalekian. This research is conducted in a descriptive-analytical method and the data was collected through documentary method and by means of a sheet-writing tool.
Results: In these poems, the main theme is the defense of the homeland against enemy aggression and the explanation of the ideals of the martyrs.  The poems of these two poets do not fit into the literary genre of epic, but they have some characteristics and approaches of the epic. That is, they are close to epic in terms of content and theme.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persistence poetry
  • Sacred defense poetry
  • Abdul Jabbar Kakaei
  • Mohammad Reza-Abdul Malekian
احمدی، فرامرز؛ ماحوزی، مهدی؛ طاووسی، محمود (1398). کارکردهای ملی میهنی با رویکرد حماسی در شعر رعدی آذرخشی. پژوهشنامۀ ادب حماسی، سال پانزدهم، شمارۀ پیاپی 27، صص 35-15.
ارجمندی، محمدحسن. (1397). مقالۀ غیر سبک­شناسی طرح یک نظریه: ادبیات پایداری یا ادبیات آزادی؟. فصلنامۀ تخصصی سبک­شناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب)، سال یازدهم، شمارۀ چهارم (پیاپی42)، صص 387-371.
اکبری، منوچهر؛ رئیسی، حسین. (1389). شعر جنگ، ویژگی­های کلی و چگونگی تلفیق حماسه و غنا در آن. فصلنامۀ حضور، شمارۀ 73، صص 223-203.
بلاغی­اینالو، علی. (1399). جلوه­های حماسی در ادبیات معاصر. نشریۀ پویش در آموزش علوم انسانی دانشگاه فرهنگیان، شمارۀ 20، صص 126-105.
جوکار، منوچهر؛ پورمظفری، داوود؛ کاظمی، داودرضا. (1400). بررسی تطبیقی شیوۀ کاربست وجه حماسی در شعر جنگ­های ایران و روس با جنگ ایران و عراق. ادبیات پایداری، سال سیزدهم، شمارۀ 24، صص 29-1.
جوکار، منوچهر؛ نصیری شیراز، زهرا؛ شرونی، سمیه. (1400). ده نفر قزلباش به مثابه یک حماسۀ منثور: نگاهی به درون­مایه­های حماسی رمان. پژوهشنامۀ ادب حماسی، سال هفدهم، شمارۀ پیاپی 32، صص 101-79.
حسن­زادۀ میرعلی، عبدالله؛ ابراهیمی توچایی، فاطمه. (1395). پیوند حماسه و غزل در شعر انقلاب و دفاع مقدّس با تأکید بر غزلیات حسین اسرافیلی. ادبیات پایداری، سال هشتم، شمارۀ 15، صص 58-31.
خلیلی جهانتیغ، مریم؛ محمدی، توران؛ باوان­پوری، مسعود. (1395). رجزخوانی و برانگیختن احساسات و عواطف در شعر دفاع مقدس، فصلنامۀ مطالعات زبان و ادبیات غنایی، سال ششم، شمارۀ20، صص 82-75.
روزبه، محمدرضا. (1382). نگاهی به شعر معاصر در دوران پس از جنگ. فصلنامۀ شعر، شمارۀ 34، صص 31-30.
زرین­کوب، عبدالحسین. (1369). ارسطو و فن شعر. چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
سمیعی گیلانی، احمد. (1398). چیستی ادبیات پایداری.  ویژه­نامۀ فرهنگستان(ادبیات انقلاب اسلامی)، شمارۀ پنجم، صص 22-3.
سنگری، محمدرضا. (1380). نقد و بررسی ادبیات منظوم دفاع مقدس. جلد 3، تهران: انتشارات پالیزان.
شکری، غالی. (1366). ادب مقاومت. ترجمۀ محمدحسین روحانی. تهران: نشر نو.
صفا، ذبیح­الله. (1384). حماسه­سرایی در ایران. چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
طغیانی، اسحاق؛ درمیانی، افسانه. (1394). مقایسۀ عناصر حماسی کهن با عناصر شعر دفاع مقدس. فصلنامۀ مطالعات راهبردی بسیج، سال هجدهم، شمارۀ 68، صص 134-11.
عبدالملکیان، محمدرضا. (۱۳۶۵). رباعی امروز. تهران: حوزۀ هنری.
عبدالملکیان، محمدرضا. (1384). ردپای روشن باران. تهران، نشر دارینوش.
عبدالملکیان، محمدرضا. (۱۳۹۲). هنوز فرصت هست. تهران: فصل پنجم.
عبدالملکیان، محمدرضا. (1397). جهان را به شاعران بسپارید. تهران: چشمه.
عبدالملکیان، محمدرضا. (1400). هوای حوصله ابری­ست. چاپ چهارم، تهران: مروارید.
عبدالملکیان، محمدرضا. (1402). گزینۀ اشعار. چاپ هشتم، تهران: مروارید.
قاسمی­پور، قدرت. (1389). وجه در برابر گونه: بحثی در قلمرو نظریۀ انواع ادبی. فصلنامۀ علمی-پژوهشی نقدادبی، سال سوم، شمارۀ 10، صص 89-63.
قهرمانی­فرد، طاهره. (1396). رسالۀ دکتری با عنوان «جریان­شناسی نیم­قرن شعر پایداری 1392-1342»، دانشگاه پیام نور مرکز تهران جنوب.
کاکایی، عبدالجبار. (1369). مرثیۀ روح، تهران: حوزۀ هنری.
کاکایی، عبدالجبار. (1374). گزیدۀ اشعار. تهران: نیستان.
کاکایی، عبدالجبار. (1375). حتی اگر آیینه باشی. تهران: اهل قلم.
کاکایی، عبدالجبار. (۱۳۷۶). نگاهی به شعر معاصر ایران. آوازهای نسل سرخ. تهران: مؤسسۀ چاپ و نشر عروج.
کاکایی، عبدالجبار. (۱۳۸۰). بررسی تطبیقی موضوعات پایداری در شعر ایران و جهان. تهران: پالیزان.
کاکایی، عبدالجبار. (۱۳۸۶). حق با صدای توست. تهران: نشر تکا.
کاکایی، عبدالجبار. (1394). با تو این ترانه­ها شنیدنی­ست. چاپ سوم، تهران: فصل پنجم.
کاکایی، عبدالجبار. (1395). حال من دست خودم نیست. تهران: فصل پنجم.
معصومی، رسول؛ اوجاق­علیزاده، شهین. (1396). خوانش حماسۀ نو در عاشقانه­های مهدی اخوان ثالث. پژوهشنامۀ ادب حماسی، سال سیزدهم، شمارۀ پیاپی24، صص 186-169.
نادمی، سید احمد.(1389). نگاهی به تعریف و ویژگی­های شعر دفاع مقدس. مقوله­ها و مقاله­ها. به کوشش محمدقاسم فروغی جهرمی. تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش­های دفاع مقدس.
واحددوست، مهوش. (1392). بازنمایی عناصر اساطیری- حماسی همبستگی ملی در شعر دفاع مقدس. فصلنامۀ مطالعات ملی، سال چهاردهم، شمارۀ2(پیاپی54)، صص 72-49.
یگانه، سپیده. (1393). رسالۀ دکتری با عنوان «تاریخ ادبی شعر دفاع مقدس 1369-1359»، دانشگاه الزهرا، دانشکدۀ ادبیات، زبان­ها و تاریخ.