نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان

2 دانشجوی کارشناس ارشد ادبیات پایداری دانشگاه اصفهان

چکیده

تعزیه از مهم‌ترین گونه‌های نمایش مذهبی محسوب می‌شود که علاوه بر احیا، حفظ و اشاعۀ فرهنگ عاشورایی مهم‌ترین گونۀ نمایشی ایران بعد از اسلام نیز به شمار می‌رود. با توجّه به نقش تأثیرگذار آموزه‌های عاشورایی در شکل‌گیری انقلاب اسلامی و نیز اهمّیّت احیا، حفظ و اشاعۀ فرهنگ عاشورایی، بعد از انقلاب توجّه به تعزیه دوچندان شد. همچنین با شروع جنگ تحمیلی و پیدایش و رواج ادبیّات نمایشی دفاع مقدّس، نمایشنامه‌نویسان این حوزه کوشیدند با بهره‌گیری از گونۀ نمایشی تعزیه بر غنای آثار خویش بیفزایند؛ در واقع بدان جهت که دفاع مقدّس دنبالۀ نهضت حسینی به شمار می‌رفت، اثرپذیری از تعزیه ـ به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای فرهنگی- هنری در ترویج آموزه‌های واقعۀ کربلا ـ در آثار نمایشی این حوزه ناگزیر بود.
در این مقاله، شیوۀ اثرگذاری تعزیه بر ادبیّات نمایشی دفاع مقدّس بررسی و تحلیل شده‌است. برای تحقّق این هدف، تأثیرپذیری مهم‌ترین نمایشنامه‌ها در این زمینه از دو جنبۀ ساختاری و محتوایی تحلیل گشته و چندی و چونی این اثرپذیری در هریک از دو محور مذکور شرح و بیان شده‌است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analytical Investigation of the Influence of Ta’azieh's (Passion Play) on Sacred Defense Dramatic Literature

نویسندگان [English]

  • ... ... 1
  • ... ... 2

2 ...

چکیده [English]

Ta’azieh's is considered as one of the most important subgenres of religious drama. In addition to the restoration, preservation and dissemination of Ashura, it has been known as the most important drama genre in Iran after Islam. Due to the influential role of Ashura teachings in the formation of the Islamic Revolution and the importance of restoration, preservation and dissemination of Ashura culture, Ta’azieh attracted much more attention after the revolution. Also, starting the imposed war and the emergence and promotion of Sacred Defense dramatic literature, playwrights in this field tried to take advantage of Ta’azieh to increase the richness of their works. In fact, because the war was considered as the sequence of Hossein's movement taking effects from Ta’azieh as one of the most important cultural-artistic tools to promote the teachings of Karbala incident was inevitable in theatrical works of this field. This paper has investigated and analyzed the way Ta’azieh has affected the Sacred Defense dramatic literature. To achieve this goal, the effects on the most important plays of this field has been analyzed from both structural and content aspects, and the quantity and quality of this effect has been explained from each of the two aspects.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ta’azieh (Passion Play)
  • Resistance literature
  • Sacred Defense literature
  • Sacred Defense plays
  1. الف. کتاب‌ها

    1. اکبرزاده، تقی. (1392). فرهنگ نمایش‌های جنگ/ دفاع مقدّس. تهران: ساقی.

    2. امین‌آبادی، مصطفی. (1376). خضوع در بارگاه عشق. حدیث سرو (ویژه‌نامۀ چهارمین جشنوارۀ حدیث سرو). شمارۀ 4. همدان: روابط عمومی جشنوارۀ حدیث سرو (سپاه پاسداران انقلاب اسلامی).

    3. بیضائی، بهرام. (1387). نمایش در ایران. چاپ چهارم. تهران: سحاب (انتشارات روشنگران و مطالعات زنان).

    4. جمشیدیان، هوشنگ. (1385). شبیه‌نامه. مجلۀ عرصه (ویژه هفتمین جشنواره سراسری تئاتر بسیج). مشهد.

    5. چکلوسکی، پترجی. (1367). تعزیه نیایش و نمایش در ایران. ترجمۀ داود حاتمی. تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی.

    6. حامدسقّایان، مهدی. (1390). فرهنگ جامع تئاتر دفاع مقدّس (دفتر نخست). تهران: بنیاد حفظ و نشر ارزش‌های دفاع مقدّس.

    7. حامدسقّایان، مهدی. (1391). فرهنگ جامع تئاتر دفاع مقدّس (دفتر دوم). تهران: بنیاد حفظ و نشر ارزش‌های دفاع مقدّس.

    8. حکمت‌پناه، وحید. (1376). نقل عشق. حدیث سرو (ویژه‌نامۀ چهارمین جشنوارۀ حدیث سرو). شماره 4. همدان: روابط عمومی جشنوارۀ حدیث سرو (سپاه پاسداران انقلاب اسلامی).

    9. حنیفی، علیرضا. (1384). چرخ هشتم، از مجموعۀ دهانی پر از کلاغ. تهران: پالیزان و صریر.

    10. رسولی، محمّدمهدی. (1368). چکّه؛ صدای دریا. تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.

    11. صابری، رضا. (1385). کربلای بی‌شمر. مجلۀ عرصه (ویژه هفتمین جشنواره سراسری تئاتر بسیج). مشهد.

    12. عناصری، جابر. (1366). ادبیّات نمایشی مذهبی. تهران: چاپخانه رامین.

    13. فدایی‌حسین، سیدحسین. (1381). شبیه پدر. در گزیدۀ ادبیّات معاصر (نمایشنامه 25). تهران: کتاب نیستان.

    14. قادری، نصرالله. (1379). زخمهای کهنۀ قبیلۀ من. در گزیدۀ ادبیّات معاصر (نمایشنامه 4). تهران: کتاب نیستان.

    15. منتظری، علی. (1367). سایه‌های ماندگار. تهران: انتشارات برگ.

    16. نصری اشرفی، جهانگیر. (1383). نمایش و موسیقی در ایران. تهران: نشرآوران.

     

    ب. مقاله‌ها

    1. احمدزاده، شیده. (1386). «بررسی تطبیقی قهرمانان تعزیه و تراژدی». شناخت. شمارۀ 54. صص 19-36.

    2. پیرمرادیان، مصطفی؛ بختیاری، سمیه. (1393). «بررسی بن‌مایههای تاریخی نمایش مذهبی در ایران». تاریخ اسلام. شمارۀ 57. صص 207-228.

    3. حامدسقّایان، مهدی، حاصل‌پور، مهدی. (1391). «ارزیابی کمّی و کیفی تولید تئاتر دفاع مقدّس در ایران»، نشریّۀ هنرهای زیبا- هنرهای نمایشی و موسیقی. دورۀ 17 شمارۀ 1. صص 35-46.

    4. حامدسقّایان، مهدی؛ مطهّری، سید میثم. (1390). «جایگاه زن در ادبیّات نمایشی دفاع مقدّس از دید نظریۀ فمینیستی». زن در فرهنگ و هنر. شمارۀ 3. صص 77-96.

    5. حامدسقّایان، مهدی؛ صدیف، منصوره. (1392). «بازتاب روح زنانه در ادبیّات نمایشی دفاع مقدّس (با مطالعۀ پنج نمایشنامه نمونه)». زن در فرهنگ و هنر. دورۀ 5 شمارۀ 4. صص 467-486.

    6. حقیقی، شهین. (1386). «جستاری در تعزیه و تعزیه‌نویسی در ایران». کتاب ماه ادبیّات. شماره 10. صص 5-25.

    7. خاکی، محمّدرضا؛ مهندس پور، فرهاد؛ قلی‌پور، علی. (1388). «مسألۀ تشبّه و علل اطلاق واژۀ شبیهخوانی به تعزیه». هنرهای نمایشی و موسیقی. شمارۀ 39. صص 45-54.

    8. سرسنگی، مجید. (1384). «نسبت تئاتر دفاع مقدّس و نمایش مذهبی». نشریّۀ هنرهای زیبا. شمارۀ 23. صص 97-102.

    9. شهیدی، عنایت الله. (1370). «تعزیهنامهها و لزوم گردآوری و تدوین و تصحیح و بازسازی آنها». فصلنامۀ تئاتر. شمارۀ 16، 89-118.

    10. شیخ مهدی، علی؛ مختاباد، مصطفی. (1389). «نقد رویکردهای پژوهشی پیشینه نمایش ایرانی تعزیه». پژوهش زبان و ادبیّات فارسی. شمارۀ 17. صص 87-112.

    11. شیرمحمّدی، اصغر. (1393). «پژوهشی درباره منشأ آیین تعزیه (شبیه خوانی)» انسان‌شناسی. شمارۀ 20. صص 87-112.

    12. طاوسی، محمود؛ عزیزی، محمود؛ لزگی، سید حبیب الله؛ ناصربخت، محمّد حسین. (1386). «شعر کهن پارسی در مجالس تعزیه». دانشکده ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. شمارۀ 49. صص 1-18.

    13. فنائیان، تاجبخش. (1386) «بررسی مقایسهای شبیه و شخصیّت». معماری و شهرسازی. شمارۀ 32. صص 101-108.

    14. فیاض، هاشم. (1370). «تعزیۀ حر». فصلنامۀ هنر. شمارۀ 14. صص 57-93.

    15. لزگی، سید حبیب الله؛ ندایی، امیر حسن. (1387). «قابلیّتهای تعزیه در تصویرپردازی نوین بررسی دو نسخه تعزیه مجلس درویش بیابانی و حضرت موسی (ع)». جستارهای ادبی. شمارۀ 160. صص 256-282.

    16. همایونی، صادق. (1379). «تعزیه‌ها، سرآغاز نمایش ملَی: پیشینه نمایش‌های مذهبی در جهان و مقایسۀ آنها با تعزیه». فصلنامۀ تخصصی تئاتر. شمارۀ 22 و 23. صص113-138.

    17. همیلتون، جیمز آر. (1389). «تئاتر». دانشنامۀ زیبایی‌شناسی، تهران: مؤسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری (متن). صص 415-422.