بررسی نسبت رئالیسم جادویی و مفهوم پایداری در ادبیات معاصر فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته زبان و ادبیات فارسی

2 دانشیار دانشگاه نیشابور

چکیده

عصر جدید، دوران گذار از روایت‌ها و برداشت‌های رئالیستی از جهان است. گذار از این سطح بیش از هرچیز به معنای انتقاد از عقلانیتی است که در تحقق شعارها و آرمان‌های خود شکست خورده بود؛ بر ‌این‌ اساس، چندان دور از انتظار نبود که ضدروایت‌های بسیاری در برابر روایت‌های رئالیستی قرار گیرند. در این میان ادبیات و مشخصاً رمان، میدانی بود برای تقابل با عقلانیت جدید و پیامدها و نتایج آن و در مرحله بعد واژگونی یا دست‌کم تضعیف ساختارهای تاریخیِ به اشتباه طبیعی انگاشته‌شده. در مقاله حاضر ضمن پرداختن به رئالیسم جادویی در ادبیات به مثابه ابزاری برای پایداری و مقاومت در برابر تهاجم غرب استعمارگر، ادبیات داستانی معاصر فارسی از این منظر خاص واکاویده شده است. این پژوهش به لحاظ هدف، یک تحقیق بنیادی است که با رویکرد کیفی انجام می‌شود. جامعه آماری تحقیق، رمان‌هایی است که در حوزه رئالیسم جادویی در ادبیات معاصر فارسی نوشته شده‌ است؛ نمونه‌گیری به صورت هدفمند انجام شده است و تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها از طریق تحلیل محتوای کیفی صورت گرفته است. نتایج برآمده از تحلیل شاخص‌ترین متون ادبیات داستانی معطوف به رئالیسم‌جادویی، نشان می‌دهد این آثار در چند محور از جمله تاکید بر فرهنگی‌های بومی و سنّت‌های محلی، به مثابه نوعی مقاومت فرهنگی در برابر سلطه استعمارگران و مشخصاً سیاست‌های ناظر بر تعلیق فرهنگ‌های محلی به نفع فرهنگ جهانی، برجسته‌سازی نابرابری‌های اقتصادی به مثابه اعتراض به نظام‌های اقتصادی تولید کننده، نابرابری و بهره‌کشی‌های ظالمانه در جهان دو قطبی، نقد مادی‌گرایی از مسیر برساختن عناصر جادویی در برابر عقلانیت مادی‌محور و در نهایت بازنمایی منفی غرب در ‌صورت‌های نمادین و استعاری، در برابر سلطه استعمار ایستادگی و پایداری کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Examining the Relationship between Magical Realism and the Concept of Resistance in Contemporary Persian Literature

نویسندگان [English]

  • jafar FASAEI 1
  • SEYED ALI SERAJ 2
1 u
2 Associate Professor of Persian Language and Literature, University of Neyshabur
چکیده [English]

The modern era represents a transition from realistic narratives and interpretations of the world. This transition primarily signifies a critique of the rationality that has failed to realize its slogans and ideals. Therefore, it is not surprising that numerous counter-narratives have emerged in opposition to realistic narratives. In this context, literature, particularly the novel, has served as a field for confronting the new rationality and its subsequent outcomes, which have led to the overturning or, at the very least, the weakening of historically established structures that were mistakenly perceived as natural. This article explores magical realism in literature as a tool for resistance against the onslaught of colonial Western powers, analyzing contemporary Persian fiction from this specific perspective. The results derived from the analysis of the most prominent texts in magical realism indicate that these works emphasize several axes, including the focus on indigenous cultures and local traditions as a form of cultural resistance against the dominance of colonizers and specifically the policies aimed at suspending local cultures in favor of a global culture; highlighting economic inequalities as a protest against economic systems that produce inequality and exploitative practices in a bipolar world; critiquing materialism through the construction of magical elements in opposition to material-centric rationality; and ultimately, negatively representing the West in symbolic and metaphorical forms as a stand against colonial domination.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Magical realism
  • resistance literature
  • novel
  • fiction
  • modernity
  • Persian novel

مراجع

احمدی کازانی، پروین. (1401). «بررسی رئالیسم جادویی در مناقب العارفین»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی.
استراترن، پل. (1388). آشنایی با مارکز. ترجمه مرجان رضایی، تهران: مرکز.
باورز، مگی آن. (1394). رئالیسم جادویی. ترجمه سحر سلطانی، تهران: روزنه.
براهنی، رضا. (1363). جنون نوشتن. چاپ اول، تهران: رسام.
براهنی، رضا. (1387). رازهای سرزمین من. تهران: نگاه.
براهنی، رضا. (1349). روزگار دوزخی آقای ایاز. تهران: بینا.
پارسی‌پور، شهرنوش. (1367). طوبی و معنای شب. چاپ اول، تهران: اسپرک.
پارسی‌پور، شهرنوش. (1368). زنان بدون مردان. تهران: نقره.
پورنامداریان، تقی؛ سیّدان، مریم. (1388). «بازتاب رئالیسم جادویی در داستان‌های غلامحسین ساعدی». زبان و ادبیات فارسی (مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی)، دورۀ 17، شمارۀ 64 (9). صص 45-64.
توان، فریبا. (1401). «بررسی رئالیسم جادویی در رمان قریه از محمد مولایی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، ایلام، دانشگاه پیام نور ایلام.
جزینی، محمدجواد. (1390). آشنایی با داستان‌های رئالیسم جادویی. تهران: نیلوفر سپید.
حبیبی، محمدحسن. (1393). شهر گم شده: بازخوانی زندگی و آثار غلامحسین ساعدی. تهران: هرمس.
حجازی، بهجت‌السادات. (1394). «نشانه‌های رئالیسم جادویی در رمان منِ او». نثرپژوهی ادب فارسی (ادب و زبان)، دورۀ 18، شمارۀ 38. صص 81 – 103.
حنیف، محمد. (1397). بومی‌سازی رئالیسم جادویی در ایران. تهران: علمی و فرهنگی.
خسروی، ابوتراب. (1393). اسفار کاتبان. تهران: گمان.
دانشگر، آذر. (1397). «بررسی رئالیسم جادویی در رمان پریباد (اثر محمد علی علومی)». پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت، دورۀ 7، شمارۀ 1. صص 59- 78.
دستغیب، عبدالعلی. (1356). نقد آثار غلامحسین ساعدی. چاپ سوم، شاهرضا: چاپار.
ذبیحی، سارا؛ صفایی سنگری، علی. (1403). «بازخوانی جداریةمحمود درویش از چشم‌انداز رئالیسم جادویی». دوفصلنامةعلمی نقد ادب معاصرعرب، شمارۀ 28. صص1-22.
رحمتی، زینب. (1400). «بررسی و تحلیل نشانه‌های رئالیسم جادویی در متون منثور عرفانی (با تکیه بر اسرارالتوحید، کشف‌المحجوب، رساله‌ قشیریه، مصباح‌الهدایه و مرصادالعباد)»، رساله دکتری، اهواز، دانشگاه شهید چمران اهواز.
روانی‌پور، منیرو. (1369). باورها و افسانه‌های جنوب. تهران: نجوا.
روانی‌پور، منیرو. (1383). اهل غرق. تهران: قصه.
روانی‌پور، منیرو. (1378). سیریا سیریا. چاپ دوم، تهران: نیلوفر.
روانی‌پور، منیرو. (1380). کنیزو. چاپ چهارم، تهران: نیلوفر.
ساعدی، غلامحسین. (1370). عزاداران بیل. تهران: قطره.
ساعدی، غلامحسین. (1353). ترس و لرز. چاپ چهارم، تهران: کتاب زمان.
سپانلو، محمّدعلی. (1378). قلمروئی در جاذبه فقر (شناخت‌نامه ساعدی). به کوشش جواد مجابی، تهران: نشر آتیه.
سلطانی، گلنوش. (1401). «بررسی تکنیک های رئالیسم جادویی در داستان «المرحوم» اثر حسن کمال»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشت، دانشگاه گیلان.
شهسواریان، سمیه. (1390). «رئالیسم جادویی در داستان‌های زکریا تامر»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، کاشان، دانشگاه دانشگاه کاشان.
شیروانی، مرضیه. (1399). «نقد و بررسی رئالیسم جادویی در ادبیات داستانی معاصر فارسی»، رسالۀ دکتری، اهواز، دانشگاه شهید چمران اهواز.
شیری، قهرمان. (1386). مکتب‌های داستان‌نویسی در ایران. تهران: چشمه.
صادقی، بهرام. (1388). ملکوت. چاپ نهم، تهران:کتاب زمان.
فقیه، سیده زینب. (1400). «واکاوی شگردهای رئالیسم جادویی در رمان (المرحوم) حسن کمال»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، ایلام، دانشگاه ایلام.
فوکو، میشل(1403). مراقبت و تنبیه(تولد زندان). ترجمه افشین جهاندیده و نیکو سرخوش، چاپ بیست‌و یکم، تهران: نی.
قبادی، مصیب. (1395). «بررسی تطبیقی رمان‌های «العصفوریه» غازی القصیبی و «اهل غرق» منیرو روانی‌پور از منظر رئالیسم جادویی»، رسالۀ دکتری، کرمانشاه، دانشگاه رازی.
مارکز، گابریل گارسیا. (1380). جادوگری از شهر ماکوندو. ترجمه محمدرضا اینانلو، تهران: روزگار.
مارکز، گابریل گارسیا. (1356). صد سال تنهایی. ترجمه بهمن فرزانه، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
محمود، احمد. (1380). درخت انجیر معابد. ج 1 و 2. چاپ سوم، تهران: معین.
میرعابدینی، حسن. (1377). صدسال داستان نویسی در ایران. چاپ چهارم، تهران: چشمه.
نیچه، فردریش. (1403). زایش تراژدی. چاپ نهم، تهران: مرکز.
 
ادبیات پایداری
دوره 16، شماره 31
اسفند 1403
صفحه 195-215

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار